Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ICJ) έχει ξεκινήσει τις πρωτοποριακές ακροάσεις του σχετικά με την κλιματική αλλαγή, με επικεφαλής το Βανουάτου, το οποίο επιδιώκει να διευκρινίσει τις ευθύνες των εθνών στην προστασία των ευάλωτων κρατών από κλιματικά σχετιζόμενες καταστροφές.
Σύντομη Περίληψη:
- Η πρωτοβουλία του Βανουάτου να ζητήσει μια γνωμοδότηση του ICJ σχετικά με τις υποχρεώσεις για το κλίμα σηματοδοτεί μια ιστορική στιγμή για τα μικρά νησιωτικά κράτη.
- Το δικαστήριο θα αξιολογήσει τις νομικές ευθύνες των κρατών σχετικά με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και τις υποχρεώσεις τους απέναντι στα επηρεαζόμενα κράτη.
- Οι διαδικασίες αποτυπώνουν μια παγκόσμια προσπάθεια να λογοδοτήσουν οι μεγάλοι ρυπαντές, ενδεχομένως επηρεάζοντας τη μελλοντική νομοθεσία για το κλίμα.
Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ICJ) έχει ξεκινήσει την πιο εκτενή υπόθεση που έχει αντιμετωπίσει μέχρι σήμερα σχετικά με τις υποχρεώσεις για την κλιματική αλλαγή, την οποία ανέλαβε η Δημοκρατία του Βανουάτου. Αυτή η προσπάθεια στοχεύει να διευκρινίσει τις νομικές ευθύνες των χωρών σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, ιδίως για εκείνα τα κράτη που είναι πιο ευάλωτα στις επιπτώσεις της, όπως είναι τα μικρά αναπτυσσόμενα νησιωτικά κράτη. Το Βανουάτου έχει συγκεντρώσει μια πρωτοφανή συμμαχία εθνών και οργανισμών για να ενισχύσει την υπόθεσή του, υπογραμμίζοντας την επείγουσα ανάγκη του ζητήματος και την αναγκαιότητα λογοδοσίας σχετικά με τις κλιματικές δράσεις.
Η δικηγόρος Τζένιφερ Ρόμπινσον εκπροσωπεί το Βανουάτου, υποστηριζόμενη από μια ισχυρή νομική ομάδα που περιλαμβάνει τους Τζούλιαν Άγκουον, Μάργκαρεθ Γουέβερινκ-Σινγκ της Blue Ocean Law, και καταξιωμένους καθηγητές διεθνούς δικαίου, όπως τον Πιερ-Μαρί Ντυπύ από το Πανεπιστήμιο Πανθεόν-Ασάς, την Λαβάνια Ρατζαμάνι από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και τον Χόρχε Βινιουάλες από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ. Αποστολή τους είναι όχι μόνο να αναδείξουν την κατάσταση του Βανουάτου, αλλά και να θέσουν τα θεμέλια για διεθνή νομική λογοδοσία σχετικά με τις κλιματικές ευθύνες.
Σε μια ιστορική πρόοδο, η προσπάθεια για τη γνωμοδότηση ξεκίνησε το 2021 όταν το Βανουάτου ανακοίνωσε τις προθέσεις του. Αυτό κατέληξε στην Ψήφο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ 77/276, η οποία εγκρίθηκε με συναίνεση στις 29 Μαρτίου 2023, σημειώνοντας την πρώτη φορά στην ιστορία του ΟΗΕ που μια ψήφος που ζητούσε τη γνωμοδότηση του ICJ έλαβε ομόφωνη υποστήριξη. Αυτή η ψήφος σηματοδότησε μια συλλογική δέσμευση μεταξύ των εθνών να αντιμετωπίσουν τις πιεστικές πραγματικότητες της κλιματικής αλλαγής.
Οι διαδικασίες είναι αξιοσημείωτες για την κλίμακά τους—από τις 2 έως τις 13 Δεκεμβρίου 2023, και περιλαμβάνουν ρεκόρ 100 εθνών και διεθνών οργανισμών που παρουσιάζουν τις θέσεις τους. Συνολικά, 91 γραπτές δηλώσεις, οι περισσότερες που έχουν υποβληθεί ποτέ στο ICJ, καθώς και 62 γραπτές παρατηρήσεις, καταδεικνύουν την παγκόσμια αναγνώριση της σημασίας αυτών των ακροάσεων.
Το Βανουάτου, που αναγνωρίζεται ως ένα από τα πιο κλιματικά ευάλωτα κράτη παγκοσμίως, αντιμετωπίζει σοβαρές απειλές από φυσικές καταστροφές που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή. Η αρχική δήλωση των ακροάσεων έγινε από τον Ραλφ Ρεγκεβάνου, εκπρόσωπο του Βανουάτου για το κλίμα, ο οποίος τόνισε τη ζωτική σημασία της υπόθεσης:
“Το αποτέλεσμα αυτών των διαδικασιών θα αντηχήσει σε γενιές, καθορίζοντας τη μοίρα κρατών όπως το δικό μου και το μέλλον του πλανήτη μας.”
Η δήλωση του Ρεγκεβάνου αποτυπώνει την ουσία του νομικού επιχειρήματος που παρουσιάζεται: ότι τα κράτη με σημαντικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου πρέπει να λογοδοτούν για τις απτές ζημιές που προκάλεσαν σε ευάλωτα κράτη όπως το Βανουάτου. «Η παρατεταμένη και συστημική αποτυχία της διαδικασίας COP τους έχει κοστίσει την ευημερία τους, τις κουλτούρες τους, ακόμα και τις ζωές τους», δήλωσε, καλώντας για ένα επείγον διεθνές νομικό πλαίσιο που βασίζεται στη λογοδοσία παρά στην πολιτική ευκολία.
Κατά τη διάρκεια των ακροάσεων, οι νομικοί εκπρόσωποι του Βανουάτου θα υποστηρίξουν ότι οι χώρες έχουν υποχρεώσεις σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο να προστατεύουν το κλιματικό σύστημα και να μετριάζουν τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Θέτουν κρίσιμα ερωτήματα στο Δικαστήριο:
- Ποιες νομικές υποχρεώσεις έχουν τα κράτη για να προστατεύσουν το κλιματικό σύστημα από τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούνται από τον άνθρωπο;
- Ποιες είναι οι συνέπειες για τα κράτη που έχουν προκαλέσει σημαντική ζημία στο κλιματικό σύστημα, ιδίως προς τα ευάλωτα κράτη;
Οι εκβάσεις που επιδιώκει το Βανουάτου περιλαμβάνουν την αναγνώριση ότι η συμπεριφορά ορισμένων κρατών έχει προκαλέσει ανεπανόρθωτες ζημιές σε ευάλωτους πληθυσμούς, μια θέση που επαναλαμβάνεται συνεχώς κατά τις αρχικές παρουσιάσεις.
Με παραπομπή στον Άρνολντ Λόχμαν, Γενικό Εισαγγελέα του Βανουάτου:
“Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, τα κράτη έχουν υποχρεώσεις… Η αποτυχία ενός μικρού αριθμού μεγάλων ρυπαντών να εκπληρώσουν αυτές τις υποχρεώσεις συνιστά διεθνώς παράνομη πράξη, ενεργοποιώντας νομικές συνέπειες σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.”
Το νομικό πλαίσιο που στηρίζει την υπόθεση του Βανουάτου βασίζεται σε υφιστάμενες διεθνείς συνθήκες, συμπεριλαμβανομένης της Συμφωνίας του Παρισιού, την οποία πολλές χώρες θεωρούν ως το κύριο νομικό εργαλείο που διέπει τις υποχρεώσεις για το κλίμα. Ωστόσο, το Βανουάτου υποστηρίζει ότι οι μηχανισμοί επιβολής της Συμφωνίας του Παρισιού είναι ανεπαρκείς και πρέπει να εξετάζονται στο πλαίσιο ευρύτερων συνθηκών και διεθνών προτύπων, συμπεριλαμβανομένων των συμβάσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Κατά τη διάρκεια των διαδικασιών, η νομική ομάδα του Βανουάτου θα επικαλεστεί επίσης την αρχή ότι η προστασία του κλίματος είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, συνδέοντας αυτό το επιχείρημα με τη Διεθνή Διακήρυξη των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (UDHR) και άλλες συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Υποστηρίζουν ότι η κλιματική αλλαγή παραβιάζει αρκετά δικαιώματα που κατοχυρώνονται σε αυτά τα έγγραφα, όπως τα δικαιώματα στη ζωή, την ασφάλεια και τις επαρκείς συνθήκες διαβίωσης. Ιδιαίτερα, το Βανουάτου αναφέρεται σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις του ICJ, ειδικά αυτές που σχετίζονται με τα πυρηνικά όπλα, για να ενισχύσει τις αξιώσεις σχετικά με το δικαίωμα στη ζωή που απειλείται από την κλιματική αλλαγή.
Η έννοια της επιμέλειας είναι κεντρική στο επιχείρημα του Βανουάτου, υποδεικνύοντας ότι τα κράτη πρέπει να δράσουν προληπτικά για να αποτρέψουν δραστηριότητες που μπορεί να προκαλέσουν ζημία πέρα από τα σύνορά τους. Κατά συνέπεια, οι εκπομπές που παράγονται από τις βιομηχανικές χώρες πρέπει να αναγνωρίζονται ως σημαντικοί παράγοντες της παγκόσμιας κλιματικής κρίσης και, κατά συνέπεια, επιβλαβείς για ευάλωτα κράτη όπως το Βανουάτου.
Η υπόθεση του Βανουάτου αναφέρεται επίσης στην υποχρέωση να προστατεύουν και να διατηρούν τα θαλάσσια περιβάλλοντα σύμφωνα με την Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, υποστηρίζοντας ότι η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και οι μεταβαλλόμενοι καιρικοί παράγοντες που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή παρεμποδίζουν το δικαίωμα των εθνών—ιδίως των νησιωτικών κρατών—στην αυτοδιάθεση.
Το Βανουάτου ισχυρίζεται ότι οι ενέργειες που καθοδηγούνται από την ανάγκη για ορυκτά καύσιμα και βιομηχανική δραστηριότητα έχουν ήδη υπονομεύσει τις δυνατότητες της χώρας να συντηρήσει τον λαό της και να διαχειριστεί αποτελεσματικά τα χωρικά της ύδατα. Ο Ρεγκεβάνου προειδοποίησε το δικαστήριο ότι οι επιπτώσεις αυτών των διαδικασιών είναι μακροχρόνιες:
“Αυτό μπορεί να είναι η πιο καθοριστική υπόθεση στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ας μην επιτρέψουμε στις μελλοντικές γενιές να κοιτάξουν πίσω και να αναρωτηθούν γιατί η αιτία της καταστροφής τους έγινε αποδεκτή.”
Καθώς οι διαδικασίες προχωρούν, οι δικαστές θα αξιολογήσουν την ποικιλία των δηλώσεων και επιστημονικών δεδομένων που θα παρουσιαστούν, συμπεριλαμβανομένων των γνώσεων από την Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC). Αυτή η ολοκληρωμένη προσέγγιση στοχεύει να υπογραμμίσει την επείγουσα ανάγκη και τη σοβαρότητα των κλιματικών επιπτώσεων όπως τις έχουν βιώσει τα νησιωτικά κράτη.
Η υποστήριξη έχει ανθίσει γύρω από αυτές τις ακροάσεις. Η Σίνθια Χουνιούχι, πρόεδρος των Φοιτητών από τις Νήσους του Ειρηνικού που αγωνίζονται κατά της κλιματικής αλλαγής, τόνισε τη σημασία της διαγενεακής δικαιοσύνης, δηλώνοντας ότι η κλιματική αλλαγή απειλεί την κληρονομιά των μελλοντικών γενεών. Υπογράμμισε τη ζωτική σύνδεση μεταξύ γης και ταυτότητας, υποστηρίζοντας ότι χωρίς αυτήν, οι κουλτούρες και οι παραδόσεις κινδυνεύουν να αποδιοργανωθούν.
Οι διαδικασίες θα διαρκέσουν από τις 2 Δεκεμβρίου έως τις 13 Δεκεμβρίου, περιλαμβάνοντας συμβολές από 99 κράτη και διεθνείς οργανισμούς, ένα ρεκόρ που υπογραμμίζει την παγκόσμια ανησυχία γύρω από την κλιματική αλλαγή. Η σημασία αυτών των συζητήσεων έρχεται στο φως των πρόσφατων αποτελεσμάτων από την COP29, όπου πολλοί θεώρησαν ότι οι δεσμεύσεις που έγιναν για την υποστήριξη των χωρών που είναι ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή απέτυχαν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες.
Η γνωμοδότηση του ICJ, αν και δεν είναι νομικά δεσμευτική, αναμένεται να έχει σημαντική ηθική εξουσία και να διαμορφώσει μελλοντικά νομικά πλαίσια. Πολλές χώρες ελπίζουν ότι η απόφαση του δικαστηρίου θα προκαλέσει μια παγκόσμια αναγνώριση σχετικά με τις ευθύνες των κρατών στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, εξέφρασε την πεποίθηση ότι μια τέτοια γνώμη θα μπορούσε να ενισχύσει τις διεθνείς προσπάθειες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής σε ευρύτερη κλίμακα.
Καθώς οι ακροάσεις προχωρούν, ο κόσμος παρακολουθεί για να δει πώς θα εξελιχθεί αυτή η νομική προσπάθεια. Οι τεράστιες πιέσεις που ασκούνται από την κλιματική αλλαγή στα ευάλωτα κράτη πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσω ενός ισχυρού νομικού πλαισίου, που να καθορίζει τη λογοδοσία για τα κράτη των οποίων οι εκπομπές συμβάλλουν δυσανάλογα στην κλιματική υποβάθμιση.
Οι κίνδυνοι αυτών των διαδικασιών είναι αναμφισβήτητα βαθύτατοι, με τα μέσα επιβίωσης εκατομμυρίων να είναι σε κίνδυνο. Όπως υπογράμμισαν διάφοροι εκπρόσωποι, η υπόθεση δεν επιδιώκει μόνο τη δικαιοσύνη για τις παρούσες γενιές, αλλά και την ασφάλεια για αυτές που έρχονται. Οι αποφάσεις που θα ληφθούν σε αυτό το δικαστήριο θα μπορούσαν να θέσουν σημαντικά προηγούμενα που θα καθοδηγήσουν τις εθνικές και διεθνείς αντιδράσεις στην κλιματική αλλαγή, ενισχύοντας την αναγκαιότητα επείγουσας δράσης απέναντι σε μια αυξανόμενη παγκόσμια κρίση.
